NVWA alert op geneesmiddelenadministratie – Fouten uit onwetendheid

De NVWA constateert al enkele jaren dat veel veehouders de administratieve verplichtingen rondom diergeneesmiddelen niet altijd goed naleven. Uit een gesprek met inspecteur specialist diergeneesmiddelen Antsje Hornstra en geitenhouder Goffe de Boer, blijkt dat er nog veel onbekendheid met de regels bestaat.

De NVWA heeft twee teams diergeneesmiddelen op de weg, Hornstra zit in team noord. Haar taak is om bij veehouders de naleving te controleren van regelgeving voor diergeneesmiddelen. Ze werkt op basis van projecten of meldingen. Een melding komt meestal van de toezichthoudend dierenarts op het slachthuis, maar soms ook van praktiserende dierenartsen of particulieren. De meeste fouten die Hornstra en haar collega’s bij geitenhouders rapporteren, hebben betrekking op het logboek (in de wet heet dat ‘diergeneesmiddelenregistratie’), het voedselketeninformatie-formulier (vki) en de wachttermijn van medicatie. “Vaak komt het voort uit onwetendheid bij de geitenhouder en/of dierenarts als de NVWA tekortkomingen of fouten constateert”, merkt Hornstra.

Werkwijze na melding

De inspecteur beschrijft hoe zij en haar collega’s handelen als er een melding binnenkomt. Ze geeft als voorbeeld de situatie dat een toezichthoudende dierenarts op een slachthuis meldt dat er lammetjes op het slachthuis zijn gekomen met korstjes of blauwspray die erop wijzen dat ze pas onthoornd zijn, maar waarbij die behandeling niet op het vki-formulier is terug te vinden. Met die informatie gaat Hornstra of haar collega naar de betreffende geitenhouder voor een inspectie. Dat kan alleen of samen zijn. Onaangekondigd dus. Is de geitenhouder niet thuis, dan proberen ze hem telefonisch te bereiken en te vragen of hij binnen afzienbare tijd wel thuis is, anders komen de inspecteurs op een ander moment terug. “We stellen ons voor, legitimeren ons en leggen het doel van ons bezoek uit. In dit specifieke geval vragen we of de geitenhouder kan laten zien of de lammeren onthoornd zijn, hoe dat gebeurd is en wie dat gedaan heeft, welke middelen daarbij zijn gebruikt en wat de wachttijd daarvan is.” Blijkt uit deze inspectie dat de dieren inderdaad binnen de wachttijd naar de slacht zijn gegaan, dan krijgt de geitenhouder een bestuurlijke boete. Omdat residuen van diergeneesmiddelen in vlees en organen een mogelijk risico zijn voor de voedselveiligheid, worden de levensmiddelen afkomstig van deze lammeren van de markt gehaald.Bij een inspectie focust Hornstra zich op de dieren waarover de melding gaat, maar ze let ook op andere zaken. “Zie ik bijvoorbeeld dat er geen logboek is voor het bijhouden van toegepaste diergeneesmiddelen, dan vraag ik waar het medicijngebruik wordt bijgehouden. Als er helemaal geen logboek is, moet ik handhaven en volgt een bestuurlijke boete.” Ook kijkt ze bij een inspectie naar bedrijfshygiëne, welzijn en I&R. “Als daar kleine afwijkingen zijn dan attendeer ik de veehouder daarop. Bij grote afwijkingen maak ik een interne melding aan, die naar het betreffende team gaat.”De inspecteur kan naar aanleiding van een inspectie een gesprek aangaan met de dierenarts. “Ik spreek die aan als er geen stickers op de antibiotica of pijnstilling zitten, er geen wachttermijn is gemeld op de visitebrief of in het logboek, als ik opmerkingen heb over het bedrijfsbehandelplan of het bedrijfs­gezondheidsplan of als ik bij hobbyhouders zie dat er voorschriftplichtige diergeneesmiddelen zijn afgeleverd zonder dat er een klinische inspectie of een andere behoorlijke beoordeling van de gezondheidstoestand van het dier of de dieren heeft plaatsgevonden. Dergelijke zaken zijn de verantwoordelijkheid van de dierenarts, dus die spreek ik daar dan over. Ook tegenover de dierenarts kan er handhavend worden opgetreden.”Overigens is de NVWA-inspecteur bevoegd om alle plaatsen op het erf te betreden, behalve de woning. In theorie hoeft Hornstra dus geen toestemming te vragen om de stal in te lopen, maar in de praktijk meldt ze zich bij de voordeur en verloopt een bezoek in goede samenspraak. “Maar als een dierenarts bij ons meldt dat er veel dode dieren in de stal liggen, ga ik de stal in, hoe dan ook.”

Cascaderegeling

Drie jaar geleden is er een nieuwe Europese diergeneesmiddelenverordening gekomen en volgens Hornstra is die nog niet bij alle geitenhouders en hun dierenartsen goed bekend. “Het lastigste is de cascaderegeling: diergeneesmiddelen die niet voor geiten geregistreerd zijn maar via deze regeling toch mogen worden ingezet bij geiten. Volgens de nieuwe verordening moet je de langste wachttijd die op het etiket staat (voor welke diersoort die dan ook is) vermenigvuldigen met anderhalf. Als de langste wachttijd volgens het etiket nul dagen is, wordt het voor geiten één dag.”Het eerste aandachtspunt is dus de juiste wachttermijn wéten, het tweede is dat de dierenarts die invult in het logboek of vermeld op de eventuele visitebrief en dat de veehouder deze invult bij afvoer van de dieren op het voedselketeninformatie-formulier (vki). Het derde punt is dat de veehouder bij afvoer van de dieren alle behandelingen van de laatste 35 dagen op het vki-formulier vermeldt. Vierde punt is het aanhouden van de juiste wachttijd. Op al deze punten gaat het wel eens mis, weet Hornstra. “Zo is een dierenarts verplicht om de wachttijd van een cascademiddel in te vullen op het logboek. Dat gebeurt niet altijd, soms dus omdat de arts die niet weet, soms om een andere reden. Vervolgens kan de veehouder in de problemen komen als hij de behandelde dieren wil afvoeren naar het slachthuis; volgens de wetgeving dient de wachttijd van deze dieren vermeld te worden op zowel het logboek als het vki.” De dierenarts maakt in dit geval een fout, maar het logboek is onderdeel van de administratie van de veehouder en die is er verantwoordelijk voor. “Ik denk dat het belangrijk is dat je elkaar hierop aanspreekt”, adviseert Hornstra.

Logboek voor iedereen verplicht

Ook over het logboek zelf ervaart Hornstra onwetendheid. “Hobbyhouders weten vaak niet dat ze verplicht zijn om een diergeneesmiddelenlogboek bij te houden”, merkt ze. Zo’n logboek omvat alle diergeneesmiddelen die een houder gebruikt bij zijn dieren, ook de vrije middelen, pijnstillers en ontwormingsmiddelen. In het logboek moet onder meer genoteerd worden: de naam van het gebruikte diergeneesmiddel, de datum waarop de behandeling is gestart, de duur van de behandeling, de wachttijd (ook als die nul dagen is) en het identificatienummer van het behandelde dier.Verder ziet de inspecteur dat veel beroepsmatige geitenhouders het lastig vinden om het logboek voor alle individuele dieren sluitend te houden. Ze begrijpt dat dit in de praktijk niet altijd gemakkelijk is. “Stel dat je een grote groep lammeren onthoornt. In de visitebrief moet duidelijk worden welke dieren zijn onthoornd, in principe een taak van de dierenarts, maar waar je samen moet zien uit te komen. Schrijf je ze allemaal op of ga je er met de scanner langs – het een is meer foutgevoelig dan het ander natuurlijk.”

Geitenhouder De Boer zet elke behandeling van een melkgeit in de notities in zijn telefoon. “Ik noteer het nummer van de geit, de datum en de behandeling. Een paar keer per jaar zet ik die notities over in het managementprogramma.” Bij de lammeren hangt een whiteboard waar alle behandelingen worden opgeschreven. “Als het bord vol is, maak ik een foto.”Beide manieren vinden de inspecteurs prima. Hornstra: “Het logboek is vormvrij. Als het maar ergens staat. Met de hand op een papiertje schrijven is ook prima. Voor grotere aantallen dieren werkt een managementprogramma natuurlijk wel prettig, mits goed bijgehouden.”

Waarschuwing of boete

De ene overtreding wordt zwaarder bestraft dan de andere. Een officiële waarschuwing wordt gegeven als de overtreding weinig risico’s veroorzaakt, zoals een logboek dat wel is bijgehouden maar dat enkele puntjes mist, of een vki dat niet helemaal juist of volledig is ingevuld. Een bestuurlijke boete volgt in ernstiger gevallen. De NVWA handelt volgens het zogenoemd ‘specifiek interventiebeleid’. Dat is bedoeld om alle gevallen gelijk te behandelen en daarin staat wat de gevolgen zijn van alle volgens de wet strafbare zaken. Hornstra licht toe: “We geven veel waarschuwingen, want we komen vaak tegen dat men vergeten is iets in te vullen. Als je binnen twee jaar hetzelfde fout doet en wij merken dat op tijdens een inspectie, krijg je een boete – anders begin je na die twee jaar weer met een schone lei.”Naast logboek en vki waar puntjes vergeten worden, weet De Boer ook dat een doodmelding wel eens wordt vergeten, met name in drukke tijden. Hornstra erkent dat. “Het komt veel voor dat men vergeet de doodmelding te doen bij zowel bij de destructor als bij het I&R-systeem.”

Onevenredige boetes

De boetes die geitenhouders krijgen, voelen soms onredelijk, kaart De Boer aan. Hij noemt een voorbeeld uit het afgelopen jaar, toen één dier uit een groep bokjes één dag te vroeg bij het slachthuis werd aangeleverd; die viel nog net binnen de wachttermijn. “Die man kreeg een boete van 5.000 euro.” Ook weet De Boer dat dit voorjaar is gehandhaafd op de geboortemelding, die door beroepsmatige geitenhouders binnen zeven dagen moet gebeuren. “Een geitenhouder had alle lammeren die geboren werden met de reader ingelezen, maar door de drukke lammertijd pas na een week overgezet naar het managementprogramma. Elke melding die je te laat doet kost je 50 cent bij RVO. Hij kreeg daarnaast een boete van 1.500 euro van de NVWA. Volgens mij staat dat niet in verhouding tot de ‘misdaad’ en dan vraag ik me af waar de menselijke maat is.”Hornstra begrijpt die reactie. “Een van de ernstigste – en dus zwaarst beboete – overtredingen is die van afvoer van dieren naar het slachthuis terwijl de wachttijd van medicatie nog niet verstreken is. De overheid ziet dat als ernstig, omdat er nog diergeneesmiddelen in die dieren kunnen zitten die iemand straks binnenkrijgt. Dat zou ik zelf ook niet willen. De overheid relateert zowel de wachttermijn als de I&R-registratie aan de volksgezondheid.”Soms kan de boete wel gematigd worden. “Ik adviseer geitenhouders altijd om een verklaring te geven bij een geconstateerde overtreding”, zegt Hornstra. “Daarna kun je je zienswijze indienen bij de NVWA, de contactgegevens staan op het voorgenomen boetebesluit. Als de matiging niet wordt toegekend kun je nog naar de rechter. Die kan de situatie zo bijzonder vinden dat er toch gematigd wordt.”

Bedrijfsplannen zijn bindend

Bij een inspectie checkt Hornstra het bedrijfsbehandelplan en het bedrijfsgezondheidsplan. Wat veel geitenhouders niet weten, is dat deze plannen niet vrijblijvend zijn maar bindend. “Stel dat iemand veel antibiotica gebruikt tegen longontsteking. De dierenarts zegt in dat plan dat voor een bepaalde datum de ventilatie in de stal moet zijn verbeterd. Dat is dan geen vrijblijvend advies van de dierenarts, want dat antibioticagebruik moet op den duur naar beneden en verbeterde ventilatie is daarvoor noodzakelijk. Verbetert de geitenhouder de ventilatie niet, dan hoort de dierenarts eigenlijk te zeggen: dan lever ik hier de antibiotica niet meer. Geitenhouders beseffen vaak niet dat de dierenarts je dergelijke dingen kan opleggen. Maar dat is hoe de wetgever het bedoeld heeft, want die heeft als beleid dat antibiotica zorgvuldig worden gebruikt.”Het bedrijfsgezondheids- en bedrijfsbehandelplan bij geitenhouders voldoet vaak niet helemaal aan de regels. Volgens Hornstra zou het helpen als er een vaste opzet voor gemaakt wordt of dat het landelijk geregeld is, zoals bij koeien het geval is.Het bedrijfsbehandelplan maakt het voor geitenhouders met meer dan 25 geiten mogelijk om voorschriftplichtige diergeneesmiddelen in te zetten zonder dat elke keer de dierenarts waarmee de houder een een-op-eenovereenkomst heeft, hoeft langs te komen. De dierenarts moet wel regelmatig op het bedrijf komen. Voor hobbyhouders geldt dat de dierenarts alleen voorschriftplichtige diergeneesmiddelen kan voorschrijven op basis van onderzoek.

Ook voor hen die goed willen doen

Als Hornstra naar aanleiding van een melding op bedrijven komt, is daar meestal iets aan de hand. Soms rol je dan van het een in het ander. “Na een melding bezoeken wij dus niet zomaar een groep geitenhouders waar je blanco binnenkomt. Maar gelukkig zien wij dat er over het algemeen goed met de dieren wordt omgegaan, dat het welzijn van de geiten, de opslag en bewaring van medicatie en ook de dierregistratie in orde zijn. Soms mist er wel eens wat, maar over het algemeen gaan geitenhouders goed met diergeneesmiddelen om en hebben we met echte ondernemers te maken.”De Boer vindt dat de omgang tussen NVWA en geitenhouders meer op samenwerking gaat lijken, en dat vindt hij positief. “De NVWA is iets makkelijker bereikbaar, ook voor vragen.”Hornstra’s persoonlijke motivatie om als inspecteur te werken, is dat zij voor een mooie sector is. “Daarvoor hebben we ook handhaving nodig. Want er is altijd een groep dierhouders die de regels niet naleeft. Wij zijn er niet alleen om die te bestraffen, maar ook ten gunste van de mensen die het wel goed willen doen.”

Foto: Wilma Wolters