Inzicht in salmonellose

Voor 2016 was salmonellose een onbekende aandoening in de melkgeitenhouderij. Nu er meerdere uitbraken op melkgeitenbedrijven zijn vastgesteld, is de behoefte aan kennis over dit ziektebeeld gegroeid. Het project Salmonellose werpt licht op het vóórkomen van de ziekte in de melkgeitensector.

Het sectorplan ‘Versnellen verduurzaming van de melk­geitenhouderij’ (2021-2024) besteedt onder meer aandacht aan zoönosen, aandoeningen die van dieren op mensen overgedragen kunnen worden. Salmonellose is daar een belangrijk voorbeeld van. Het doel van het publiek-private samenwerkingsproject Salmonellose was om salmonellose in de melk­geitensector inzichtelijk te maken, verdere verspreiding van de kiem binnen de sector te voorkomen en handvatten te bieden om de aandoening op besmette bedrijven aan te pakken.

Terugkerend probleem

Sinds 2016 wordt salmonellose in de melkgeitenhouderij met enige regelmaat vastgesteld. De problemen die dat op melkgeitenbedrijven veroorzaakt variëren in ernst. In de ergste gevallen doen de grootste problemen zich voor op de piek van het aflamseizoen, met vooral verhoogde uitval en diarree bij lammeren. De geitenhouders op deze bedrijven hebben meerdere opeenvolgende jaren te maken met salmonellose bij de lammeren. Op een aantal bedrijven keerden de problemen jaarlijks terug ondanks goede reiniging en desinfectie van hokken en stallen. Buiten de aflammerperiode en bij volwassen dieren lijken zich op deze bedrijven geen problemen voor te doen.

Recidiverende infecties lijken resistenter te worden tegen antibiotica, waardoor soms ‘last-resort antibiotica’ (gereserveerd voor humaan gebruik) als ‘preventieve’ behandeling werden ingezet. Vaak bleek Salmonella enterica subsp. enterica serotype Typhimurium het oorzakelijke organisme. De kiem leidde op enkele melkgeitenbedrijven ook tot ziekte bij mensen. Infecties met salmonellabacteriën komen bij meerdere diersectoren voor. Over het vóórkomen van salmonellose bij (melk)geiten was voorafgaand aan dit project veel onbekend.

Doelstelling

Het hoofddoel van dit project was om te komen tot een aanpak die moet voorkomen dat salmonellose zich verder binnen en buiten de sector verspreidt, om vervolgens te komen tot een bestrijding en preventie van salmonellose binnen de melkgeitensector. Middels onderzoeken en verdiepingsslagen is achtergrondkennis verworven die kan helpen het zoönotisch risico van salmonellabacteriën te beperken en het gebruik van ‘last-resort antibiotica’ te voorkomen.

Schoentjesmethode

Om in te schatten in welke mate salmonellose voorkomt in de melkgeitenhouderij is een prevalentieonderzoek opgezet. Met de zogenoemde ‘schoentjesmethode’ is onderzoek uitgevoerd waarvoor alle Nederlandse melkgeitenbedrijven zijn uitgenodigd om deel te nemen. De schoentjesmethode bestaat uit met vochtige katoenen schoentjes zigzaggend door de potten lopen. Daarnaast worden met vochtig gemaakte doekjes stofmonsters genomen. De verzamelde materialen worden vervolgens via kweek met ophoping onderzocht op salmonellabacteriën.

In totaal nam in twee jaar tijd 52 procent van de bedrijven deel aan dit prevalentieonderzoek. Op zeven bedrijven werd Salmonella spp. aangetoond. Op basis van deelname is een prevalentie vastgesteld van 3 procent.

Deze prevalentie komt overeen met die van de zuivelproducerende rundveesector. In dit onderzoek wordt rekening gehouden met een mogelijke onderschatting van de prevalentie, omdat deze is gebaseerd op 52 procent van de melkgeitensector. Daarnaast hebben meerdere melkgeitenbedrijven waar eerder salmonellose is vastgesteld niet deelgenomen aan het onderzoek. Tot slot hebben niet alle bedrijven de herhaalde monstername uitgevoerd, maar slechts eenmalig een monster ingestuurd.

Monstername op bokkenslachtplaatsen

In samenwerking met de NVWA zijn met de schoentjesmethode gedurende elf weken monsters genomen op drie slachtplaatsen waar grote hoeveelheden bokjes worden geslacht. In totaal werden in zeven monsters salmonellabacteriën aangetoond. Op alle drie de slachtplaatsen werd minimaal eenmaal salmonella aangetoond.

Verdiepingsslag

Op zeven melkgeitenbedrijven werd Salmonella spp. aangetoond. Deze bedrijven zijn benaderd voor verdiepend onderzoek. De enquête leverde geen opvallende risicofactoren op. Echter, in diersectoren waar salmonellose bekender is, spelen soortgelijke risicofactoren als dier- en mestaanvoer, bioveiligheid en bedrijfshygiëne. Ervaringen op melkgeitenbedrijven met een langdurig persisterende en klinisch ernstige salmonella-infectie, onderstrepen het belang van het voorkomen van insleep van de ziekte. Strikte hygiëne en bioveiligheid en de inzet van een bedrijfseigen autovaccin lijken de infectiedruk onder controle te brengen.

Genotypering en diagnostiek

Genotypering van salmonella-isolaten wijst uit dat binnen de melkgeitenhouderij Salmonella Tyhpimurium en de monofasische variant het meest voorkomen. Incidenteel zijn enkele minder bekende serotypen gevonden. Alle gevonden serotypen zijn beschreven als zoönose. De rol van dierbewegingen van ogenschijnlijk gezonde dieren bleek in eerdere studies een risicofactor, wat in deze studie werd bevestigd door het aantonen van salmonella bij jonge lammeren op het slachthuis.

Binnen dit pps-project zijn verschillende diagnostische onderzoeksmethoden getoetst. Aanvankelijk was tankmelkonderzoek niet beschikbaar, maar door interne doorontwikkeling van de test bij GD is deze nu ook toepasbaar op geiten(tank)melk. Het voordeel van tankmelkonderzoek is dat de monsters eenvoudig geborgd kunnen worden genomen en dat het onderzoek laagdrempelig kan worden herhaald op verschillende momenten in het jaar.

Het voordeel van kweekmethoden is dat de verwekker zelf wordt aangetoond. Dit biedt direct mogelijkheden om de kiem te typeren. Nadelen zijn de onregelmatige uitscheiding van de kiem en dat deze methode minder eenvoudig te borgen en minder laagdrempelig is.

Bewakingsprogramma

In de laatste fase van dit project is een concept-bewakingsprogramma uitgewerkt op basis van tankmelkonderzoek. Een bewakingsprogramma is erop gericht infecties op bedrijven te detecteren om zo het voorkomen van salmonella binnen de sector te beperken en daarmee ook het zoönotisch risico te verkleinen. Middels een combinatie van een salmonella-antistoffen-Elisa-test en een kweek op tankmelk is het mogelijk om geitenbedrijven met en zonder salmonella-infecties te onderscheiden. Een kweek van een tankmelkmonster controleert de aanwezigheid van salmonella­bacteriën. Er is nog niet veel ervaring met het gebruik van tankmelktesten op antilichamen en de interpretatie van resultaten in de melkgeitenhouderij. Aanvullend onderzoek is daarom nodig om de testuitslagen goed te interpreteren.

Conclusie

Dit onderzoek brengt de omvang van het probleem binnen de sector in kaart en werpt licht op verschillende aspecten van diagnostiek en interventies. In andere diersectoren geldt een bewakingsprogramma voor salmonellose en wordt gestuurd op preventie, hoofdzakelijk vanuit het oogpunt van voedselveiligheid.

Omdat de melkgeitenhouderij produceert voor humane consumptie, is salmonellose een zoönotisch risico. Eerdere bevindingen van zieke familieleden op besmette melkgeitenbedrijven onderschrijven dat, net als de vondst van salmonella­bacteriën in slachthuizen. Binnen deze pps is daarom ook aandacht uitgegaan naar het inventariseren van mogelijkheden voor een salmonellabewakingsprogramma. Zo’n programma is erop gericht infecties op bedrijven te detecteren om zo het voorkomen van salmonella binnen de sector te beperken en daarmee ook het zoönotisch risico. Een verdere uitwerking van een dergelijk bewakingsprogramma zal worden bepaald door de opdrachtgevers van deze pps.

Tekst: Eveline Dijkstra, dierenarts kleine herkauwers en Carlijn ter Bogt-Kappert, projectmanager, Royal GD Foto’s: Royal GD