Kosten rijzen de pan uit

De kosten voor melkgeitenhouders rijzen de pan uit. Ook de melkverwerkers hebben te maken met veel hogere kosten. Toch gaan er stemmen op dat zij een hogere melkprijs moeten betalen. “Of dat reëel is bepaalt uiteraard de markt.”

De kostprijs van melkgeitenhouders is in 2021 met 4 cent gestegen, berekende accountantskantoor Abab. De stijging wordt met name veroorzaakt door duurder voer, vooral krachtvoer maar ook kunstmelkpoeder voor lammeren. De stijging van de krachtvoerprijs bedraagt 15 procent in 2021, en begin maart 2022 al 20 procent ten opzichte van 2021, stellen Countus en Abab. Hoe groot de invloed van deze stijging precies is op een melkgeitenbedrijf, is natuurlijk erg afhankelijk van hoeveel krachtvoer je voert. “Een geitenbedrijf voert gemiddeld 65 kg krachtvoer per 100 kg melk, inclusief opfok”, zegt Bart Entius van Abab. “Maar de spreiding is groot, afhankelijk van voerrantsoen en -efficiëntie.” Geitenspecialist Pieter Schoenmakers van Voergroep Zuid streeft met zijn klanten naar een evenredige verhouding tussen drogestofopname uit krachtvoer en uit ruwvoer en zag dat er in 2020 gemiddeld 53 kg krachtvoer nodig was per 100 kg melk, in 2021 was dat bijna 50 kg. En de beste 25 procent zit op 41 kg. Daar komt nog bij dat de melkproductie over 2021 lager lag dan over 2020 door de lagere temperaturen in het voorjaar. Verder is er in 2021, zeker in het voorjaar, ruwvoer van slechte kwaliteit gewonnen. De prijs van kunstmelkpoeder steeg van 200 tot 300 euro per 100 kg, zegt Schoenmakers. Volgens voerleveranciers en accountants wordt deze stijging van grondstoffen voor mengvoer en kunstmelkpoeder veroorzaakt door een combinatie van corona dat vooral op logistiek gebied voor problemen zorgde, stijgende brandstofprijzen waardoor transport en verwerking duurder werden en een gestegen vraag naar grondstoffen, met name vanuit China dat de beschikbaarheid over grondstoffen zeker wilde stellen. Schoenmakers: “De Chinezen hebben 160 procent aan voorraad gekocht. Dat zorgde voor krapte op de markt.”

Andere kostenstijgingen

Een tweede grote kostenpost is strooisel; stro is volgens Countus 20 procent duurder geworden in 2021. Diezelfde accountant berekende 5 tot 10 procent gestegen arbeidskosten. “Dat komt door krapte op de arbeidsmarkt en door hogere tarieven”, weet ook Entius. De directe energiekosten op geitenbedrijven stegen in sommige gevallen 80 tot 120 procent, berekende Countus, maar er zijn ook bedrijven waar geen sprake is van een stijging aangezien zij een vast contract hebben afgesloten, of zonnepanelen hebben liggen. Abab ziet dat ook, maar waarschuwt tegelijkertijd dat iedereen op enig moment tegen de stijgende energietarieven aan zal lopen. Entius: “Dus in principe kun je voor je kostprijs misschien nog het beste rekenen met variabele tarieven.” Daarnaast geldt natuurlijk dat indirect de hogere energieprijzen doorwerken op de bedrijven. Denk aan brandstof en loonwerk. De prijzen van kunstmest zijn ook de pan uitgerezen; Countus zag een stijging van 130 procent eind 2021 ten opzichte van 2020. Voor geitenhouders zonder grond heeft dit niet direct gevolgen, maar in de aankoop van voer is deze kostenstijging natuurlijk wel verwerkt. “En laten we de inflatie niet vergeten”, voegt Entius nog toe aan het rijtje kostenstijgers. “Die komt in 2021 uit op 5 procent en zal in 2022 verder stijgen. Dit sijpelt natuurlijk overal in door.”

Ook zorgen bij melkverwerkers

Ook bij melkverwerkers rijzen de kosten de pan uit. Zij zijn niet in paniek maar maken zich wel grote zorgen, blijkt uit een gesprek met bestuursleden van de NGZO. De kostenstijgingen komen voor de melkverwerkers op een heel vervelend moment, geven ze aan, omdat de voorjaarspiek is begonnen en er dus een grote plas melk moet worden verwerkt. Bij de melkverwerkers stijgen momenteel vooral drie soorten kosten. De melkophaalkosten stegen met zo’n 15 procent door de hogere brandstofprijzen. Daarnaast zijn de overige ingrediënten zoals stremsel en kaascoating 10 tot 20 procent duurder geworden. Verder zijn de energiekosten gestegen, al geven de melkverwerkers wel andere percentages door dan de accountants deden voor de geitenbedrijven. Het variabele deel van het gas ging met wel 300 tot 500 procent omhoog in vergelijking met dezelfde tijd vorig jaar, zeggen de melkverwerkers. Ook zij noteren hierbij verschillen, afhankelijk van hoe de energie is ingekocht. De verwerkers hebben in de afgelopen jaren geïnvesteerd in zuinigere en efficiëntere fabrieken, maar helemaal gasloos zijn die nog niet. Met het drogen van melk voor het maken van melkpoeder gaat bijvoorbeeld veel energie gemoeid. Melkverwerkers hebben ook te maken met de gestegen personeelskosten van zo’n 5 procent. De prijs van plaatstalen blikken om melkpoeder in te verpakken is gestegen met 40 tot 60 procent.

Invloed oorlog onzeker

Inmiddels draagt ook de oorlog tussen Rusland en Oekraïne bij aan de kostenstijging. Hoe dat uitpakt is natuurlijk giswerk. De accountants verwachten dat de voerprijs verder zal stijgen, maar hoe ver is afhankelijk van wat er ingezaaid en geoogst kan worden in zowel oorlogsgebied als elders in de wereld. “Daarnaast zijn er ook veel keuzes op politiek vlak die genomen kunnen worden. Er is bijvoorbeeld voorgesteld om geen grondstoffen meer te gebruiken voor het opwekken van groene stroom”, aldus Geitengilde, de constructie waarbinnen vier geitenspecialisten van vier verschillende voerleveranciers – Erik Koldenhof van ABZ Diervoeding, Koert Kuizenga van Agruniek Rijnvallei, Erik Jansen Holleboom van Coöperatieve aan- en verkoopvereniging Zuid-Oost Salland en Dirk-Jan Vonk van Van Gorp Diervoeders (gangbaar) en Vonk (biologisch) – kennis delen. “Bovendien gaan werkelijkheid en speculatie hier denk ik een rol spelen”, zegt Entius. De beschikbaarheid van Vlog-voer is een aandachtspunt. “Een aantal GMO-vrije grondstoffen is steeds moeilijker verkrijgbaar”, weet Geitengilde. Eerst kwam dat door de groeiende vraag naar deze grondstoffen terwijl het aanbod niet meegroeide, vervolgens door de oorlog waardoor een aantal Vlog grondstoffen vanuit die regio niet meer beschikbaar is. Geitengilde: “Dit geldt met name voor sojaproducten. Bovendien is de beschikbaarheid van alternatieve eiwitbronnen zoals raapzaadschroot en zonnepitschroot enorm verminderd. Er zitten nog wel voorraden in Oekraïne, maar deze kunnen verloren gaan in het oorlogsgeweld. Daarnaast doet het probleem zich voor dat ook de oogst in 2022 een mislukking kan worden als de landbouwgrond niet bewerkt kan worden.”

Volgens de melkverwerkers is er geen tekort aan grondstoffen, maar kan het gebeuren dat specifieke grondstoffen niet op de juiste plekken terechtkomen. Wytse Vellema van HGM verwijst naar een statement van Nevedi van begin april, waarin de brancheorganisatie van de diervoederindustrie stelt dat zij ‘van haar leden geen signalen ontvangt dat non-GMO grondstoffen niet meer beschikbaar zijn’.

“Op dit moment hebben we de grondstoffen wel beschikbaar ”, zegt ook Pieter Schoenmakers. “Maar op de lange termijn weet ik het ook niet. Ik kan me wel voorstellen dat melkverwerkers die weinig meerwaarde hebben van Vlog-melk, er mee willen stoppen.” Geitengilde stelt dat het verstandig zou zijn als de melkverwerkers en afnemers van Vlog melk spoedig in overleg gaan om een calamiteitenplan op te stellen voor het geval dat niet (volledig) aan de VLOG voorwaarden voldaan kan worden. Klaas Hokse van Rouveen Kaasspecialiteiten geeft aan dat er zeker gesprekken zullen komen met zijn afnemers van Vlog-producten, als het zover komt dat er geen Vlog-melk meer geproduceerd kan worden. “Op dit moment is dat nog geen issue. Wordt het dat wel, dan gaan we natuurlijk in overleg met onze afnemers. We staan dan voor een voldongen feit. Afnemers hebben dan de keuze tussen de situatie accepteren, of producten uit de schappen halen.”

Invloed op melkprijs

De melkverwerkers voelen in ieder geval op de korte termijn pijn, geven zij aan, maar hoe de markt zich verder ontwikkelt is ongelooflijk moeilijk te voorspellen. “Het kan over twee maanden weer anders zijn, maar de kostenstijgingen zijn wel substantieel.” Countus verwacht dat de melkprijs zeker niet zal dalen als gevolg van de oorlog. Eerder zien zij een lichte stijging tegemoet, gezien de emotie van de markt. “Als de emotie gaat liggen, kan het huidige prijsniveau gehandhaafd blijven”, zegt Louis Buschers van Countus. Entius is benieuwd of er in de geitensector, net zoals hij in andere sectoren ziet gebeuren, contracten opengebroken zullen worden tussen melkverwerkers en retailers, om zo te proberen de kostenstijging hogerop in de keten weg te leggen. “Het afgelopen jaar is de volledige kostenstijging immers gedragen door de melkgeitenhouder.”

Kostenontwikkeling in 2022

Abab verwacht dat de kostprijsstijging in 2022 op zeker 8 cent uitkomt. “Daarin verwacht ik 5,5 cent door duurder krachtvoer”, aldus Entius. Hij gaat bij die voorspelling uit van een prijs van 40 cent per kg mengvoer. “En ik heb al voerleveranciers gesproken die verwachten dat krachtvoer komend jaar door de 40 cent heen gaat.” Tussen december 2021 en eind maart is er voor mengvoer alweer 4 euro per 100 kg bij gekomen, zegt Pieter Schoenmakers. “Daar komen dan de stijgende kosten van al die andere posten nog bij. Dus ik denk dat we op dit moment alweer een 5 cent hogere kostprijs hebben dan op 1 januari 2022. Toen was die gemiddeld 52 cent. Maar er zijn ook altijd bedrijven die 10 tot 15 cent boven dat gemiddelde liggen.” Als de voorspelling van Entius voor 2022 klopt, betekent dat dat in twee jaar tijd de kostprijs 12 cent stijgt. “Dat is ongekend, zo hard heb ik het nog nooit zien stijgen”, zegt de accountant.

Of een geitenhouder het hoofd boven water kan houden met dergelijke kosten ligt met name aan de kritieke melkprijs die ze moeten ontvangen. Geitengilde: “Een bedrijf kan financiële buffers hebben opgebouwd in de afgelopen jaren, dan kan het er nog wel tegenaan. Maar als er hoge financiële lasten zijn, kunnen de stijgingen van de kosten voor problemen gaan zorgen.” De melkverwerkers maken zich daar ook zorgen over. De kostprijs verschilt nogal per bedrijf, maar geitenhouders geven richting hun afnemers wel aan dat de kostprijs enorm is gestegen en dat ze de huidige melkprijs nodig hebben. “De marge die ze maakten in voorgaande jaren is intussen verdampt”, weet NGZO.

Kosten zo laag mogelijk houden

Om de kosten te drukken adviseert Entius om de rem erop te zetten. “Stel investeringen uit en concentreer je op de dagelijkse bedrijfsvoering.” Bruschers zegt: “Bedenk hoe je risico’s met betrekking tot prijsstijgingen aan de kostenkant of prijsdalingen aan de opbrengstkant kunt afschermen. Vraag je af: wil en kan ik prijsrisico’s lopen of dicht ik ze af middels contracten zodat er meer zekerheid in de kasstroom ontstaat.” Verder adviseren de accountants om naar het rantsoen te kijken. “Soms is het interessant om terug te schakelen in krachtvoer. Maar bekijk goed of dat opweegt tegen dalende productie of gehaltes”, aldus Bruschers.

Zo zit Geitengilde er ook in. “Het is goed om na te rekenen of je minder krachtvoer kunt voeren. Het ligt aan de bedrijfssituatie wat het beste is. Zorg voor een efficiënte bedrijfsvoering. Als je te veel gaat snijden in je kostenkant, wat dan ten koste gaat van de productie of de diergezondheid, ben je verder van huis.”

Pieter Schoenmakers streeft met zijn klanten naar maximale ruwvoerbenutting en dan vindt hij minder krachtvoer voeren “niet verstandig”. “Geiten zullen dan minder melk produceren en dan ontvang je minder melkgeld. Dat is helemaal niet goed.” Verder wijst hij erop dat het voor een geit nooit goed is om een rantsoen aan te passen. “Dat leidt altijd tot een lagere weerstand, kans op meer zieke dieren, vruchtbaarheidsproblemen, uitval en minder melk.” Wat ruwvoer betreft adviseren de specialisten om te zorgen voor een geweldige kwaliteit. En doe laagproductieve dieren eerder weg “Als je niet aan melkcontrole wilt doen, overweeg dan om truetesters te huren en vervolgens de hoog- en laagproductieve dieren in aparte groepen te zetten en navenant de productie te voeren,” vindt Schoenmakers.

Melkprijs omhoog

Een hogere melkprijs zou natuurlijk ook een positieve invloed hebben op het resultaat. “De melkprijs moet altijd omhoog”, vindt Bruschers. “Of dat reëel is bepaalt uiteraard de markt.” Of de stijgende kosten bij de verwerkers gevolgen gaat hebben voor de melkprijs die zij uitbetalen, hangt af van onder andere de vraagkant en wat de rest van de markt doet. Elke verwerker zal zijn eigen afweging maken. Entius vindt dat de kosten in de hele keten beter verdeeld moeten worden. “Op dit moment is de kostprijsstijging helemaal voor rekening van de melkgeitenhouders gekomen, want de melkprijs is in 2021 niet gestegen. Zij hebben de kosten voor de hele keten volledig opgevangen. Natuurlijk hebben de melkverwerkers ook te maken met stijgende kosten, maar ik vind dat zij er hun best voor moeten doen om zonder vraaguitval toch de melkprijs omhoog te brengen.” Zo ziet Geitengilde het ook. “Als de kosten van voedsel stijgen, moeten ze doorberekend worden.” Wytse Vellema reageert: “In de melkpoedermarkt bewegen de prijzen nog niet. Ten tijde van corona hebben poederfabrikanten de keuze gemaakt om de terugval in de vraag die er toen was, te absorberen in de vorm van het aanleggen van voorraden. Die voorraden zorgen nu voor een neerwaartse druk op de melkprijs. Bovendien is er te veel melk; de dagkoers ligt momenteel onder de contractprijs.” Ook Klaas Hokse ziet dat vraag en aanbod uit balans zijn. “Er is te veel aanbod van geitenmelk en daardoor emotie.” Schoenmakers vindt dat de situatie voor veel geitenhouders nijpend wordt. “Volgens mij is een hogere melkprijs, naast kritisch zijn op de kosten, de beste oplossing. In een gezonde marktwerking bereken je hogere kosten door, en ik heb de indruk dat bijvoorbeeld koemelkverwerkers dat nu ook doen. Voor verwerkers van geitenmelk is het ook belangrijk om continuïteit te blijven houden in de aanvoer van geitenmelk dus ook voor hen is het dus belangrijk dat geitenhouders op een gezonde manier hun bedrijfsvoering rond kunnen blijven zetten. Anders kunnen er weleens geitenbedrijven afvallen. Ik ben er van overtuigd dat de verwerkers hier in mee willen denken.” Vellema en Hokse beamen dat. “Doordat de horeca weer open is, gaan de voorraden weer bewegen. Wanneer die op zijn, gaat de prijs stijgen. Ik weet niet wanneer dat gebeurt, maar dat punt komt een keer”, aldus Vellema. Ook Hokse heeft een vast vertrouwen dat het goed komt. “Op dit moment zoekt iedereen naar nieuwe balansen. In de emotie die nu heerst proberen melkverwerkers de prijs niet te laten zakken. En in de toekomst zullen zij die weer omhoogbrengen als dat kan.”