Binnen het sectorplan ‘Versnellen verduurzaming van de melkgeitenhouderij’ is er onder andere aandacht voor zoönosen, ziekten die van dieren op mensen overgedragen kunnen worden. Hiervoor is een project opgestart gericht op salmonellose in de melkgeitenhouderij. Dit project heeft tot doel om salmonellose in de sector inzichtelijk te maken en handvatten te bieden om het probleem aan te pakken.
De diagnose salmonellose werd in 2016 voor het eerst op enkele melkgeitenbedrijven vastgesteld waar sprake was van zeer hoge en acute sterfte bij pasgeboren lammeren. In alle gevallen betrof het een Salmonella Typhimurium, welke resistent bleken voor meerdere groepen antibiotica waardoor behandelingen met antibiotica nagenoeg geen effect hadden. Op enkele van deze bedrijven heeft dit ook geleid tot humane infecties en zelfs ziekenhuisopname. Tot op heden is salmonellose op deze bedrijven een punt van aandacht waar middels stringente hygiënemaatregelen en vaccinatie wordt geprobeerd de infectiedruk onder controle te houden.
Weinig bekend
In Nederland, maar ook wereldwijd, is er weinig bekend over salmonellose in de melkgeitenhouderij. Tot voor 2016 werd aangenomen dat salmonellose, ondanks het voorkomen in andere diersectoren, in de geitensector slechts incidenteel voorkwam. Salmonella’s zijn gramnegatieve bacteriën waarvan wereldwijd meer dan 2.400 verschillende serotypen voorkomen. Salmonella Typhimurium en S. Dublin worden bij herkauwers het vaakst gevonden in relatie tot darmontsteking of bloedvergiftiging. In mediterrane landen en het Midden-Oosten is S. abortus ovis een belangrijke verwekker van abortus en geeft deze bacterie incidenteel darmontsteking. S. abortus ovis is in Nederland nog nooit vastgesteld. Veel Salmonella spp. kunnen ook ziekte bij de mens veroorzaken.
Salmonella in Nederland
Om de mate van voorkomen van salmonellose binnen de melkgeitensector te onderzoeken, is het project in het voorjaar van 2021 gestart met een prevalentieonderzoek waaraan alle melkgeitenbedrijven in Nederland konden meedoen. Alle bedrijven hebben een pakket met monstermateriaal ontvangen met het verzoek deel te nemen aan dit project. In twee jaar tijd heeft 52 procent van de melkgeitenbedrijven (209 verschillende UBN’s) aan dit onderzoek deelgenomen. Op deze bedrijven heeft de begeleidend dierenarts stof- en mestmonsters genomen in de lammerstal en ingestuurd voor bacteriologisch onderzoek op salmonella-bacteriën. Op 5 procent van de deelnemende bedrijven werden Salmonella spp. gevonden. In 2022 zijn op drie slachtplaatsen waar jonge bokjes worden geslacht, in een periode van enkele maanden monsters genomen van het strooisel in de vrachtwagens of in de wachtruimte na afleveren van de bokjes. Op alle slachthuizen werden salmonella-bacteriën aangetoond. Van deze monsters bleek 19 procent van de monsters positief.
“Salmonella lijkt meer voor te komen dan gedacht”
Topje van de ijsberg
Een opvallende bevinding uit dit prevalentieonderzoek was dat op de meeste bedrijven waar salmonella-bacteriën werden gevonden, geen melding werd gedaan van de heftige kliniek zoals op de bedrijven waar eerder salmonellose is vastgesteld. Daarnaast werden naast (monofasische) S. Typhimurium ook andere serotypen gevonden. In drie gevallen werd ook S. Enteritidis vastgesteld, het meest voorkomende serotype bij de mens. Zowel het lage percentage bedrijven met positieve monsters voor salmonella-bacteriën als het uitblijven van klinische verschijnselen is vergelijkbaar met de uiting van salmonellose bij andere diersoorten. Salmonellose leidt niet noodzakelijk tot klinische verschijnselen. Bij melkvee in Nederland meldt doorgaans een op de vijf salmonella-positieve bedrijven kliniek. Daarnaast is het niet eenvoudig om salmonella-bacteriën aan te tonen. Vaak is herhaald onderzoek noodzakelijk. In het prevalentieonderzoek heeft 15 procent van de bedrijven herhaald onderzoek verricht. Salmonellose komt naar waarschijnlijkheid meer voor op melkgeitenbedrijven dan vooraf gedacht, waarbij bedrijven met kliniek het spreekwoordelijke ‘topje van de ijsberg’ zijn.
Maatregelen lijken effectief
Een gunstige bevinding is dat op enkele bedrijven die sinds 2016 te maken hebben gehad met klinische salmonellose, de toegepaste maatregelen effect lijken te hebben. Op alle bedrijven die openstonden voor opvolging van de infectie werden middels stofmonsters geen salmonella-bacteriën meer aangetoond in de omgeving. Door drachtige geiten te vaccineren, veel aandacht te besteden aan biestverstrekking en een goed geschiedde opfok, zijn houders erin geslaagd de infectiedruk na jaren omlaag te brengen. Op twee bedrijven is zelfs besloten een nieuwe jongveestal te plaatsen om een betere hygiëne te kunnen garanderen.
Potentieel spelen ongedierte of vogels een rol in de contaminatie van voer, maar een veel belangrijkere route van insleep is het aanvoeren van dieren. Preventie dient daarom gericht te zijn op goede biosecurity en weloverwogen aankoop van dieren.
Vroegtijdige detectie
Komend jaar zal het project zich richten op laagdrempelige onderzoeksmethoden om infecties vroegtijdig te signaleren, te denken aan tankmelk, stofmonsters, een kweek van het melkfilter of serologie bij jongvee. Om de werkzaamheid van deze methoden te kunnen toetsen, dienen deze te worden gevalideerd op minimaal dertig bedrijven mét en zonder salmonellose. Het Platform Melkgeitenhouderij is medefinancier van de PPS en onderstreept het belang van deelname van melkgeitenhouders aan dit project en stelt een vergoeding en DGZK-punten beschikbaar om deelname aan dit project te stimuleren. Voor aanmelden of het stellen van vragen, kunt u contact opnemen met info@platformmelkgeitenhouderij.nl
Publiek-private samenwerking
Een publiek-private samenwerking (PPS) is een samenwerking tussen overheid en sectoren. Voor de melkgeitenhouderij is in 2021 een PPS opgestart genaamd ‘Versnelling verduurzaming van de melkgeitenhouderij’. Hierbij werken Platform Melkgeitenhouderij (LTO en NGZO), Wageningen Research (WLR en WER), Royal GD en het ministerie van LNV samen aan zes deelonderwerpen die bijdragen aan het verduurzamen van de melkgeitenhouderij. Een van deze onderwerpen is salmonellose.
Alle lopende projecten staan beschreven op de website van het Platform Melkgeitenhouderij.
Tekst: Eveline Dijkstra, dierenarts, afdeling kleine herkauwers, Royal GD
Geitenmelkprijsvergelijking uitgevoerd door AgriMedia bv.
