Fokken is gokken en het maken van de beste paarkeuze tussen geit en bok is niet eenvoudig. Wat meer informatie komt soms wel van pas. Geitenhouderij bekijkt hoe dochters van ki-bokken JH Leon, Belvers Noah en JH Lucas het in de praktijk doen.
In de koeienwereld is het heel normaal om dochtergroepen van bekende stieren samen te stellen en beoordelen. Bij geiten gaat het om kleinere aantallen en zijn minder gegevens vastgelegd en is het lastiger om de verschillende dochters eerlijk en met een zekere waarde te vergelijken, laat staan bij elkaar te krijgen. Door een beeld op te tekenen van nakomelingen van de ki-bokken JH Leon, Belvers Noah en JH Lucas, ontstaat toch zoiets als een dochtergroep-reportage.
Drie bokken
De keuze viel op bokken die met hun selectie-index (SI) net iets boven het gemiddelde liggen van de op dit moment negen aanwezige fokbokken waarvan vers sperma beschikbaar is bij GKN. De selectie-index is een combinatie van de fokwaarde kg melk, kg vet en kg eiwit en economische kengetallen. De fokwaarde eiwit weegt het zwaarst mee, en ook de fokwaarde vet draagt bij aan een positieve SI. Het gemiddelde van die 9 fokbokken is 50 en varieert tussen 30 en 92. Fokbok JH Leon heeft een SI van 57 en proefbokken Belvers Noah en JH Lucas hebben een verwachte SI van respectievelijk 63 en 57.
De fokwaarde van JH Leon is op dit moment het meest betrouwbaar. Hij heeft 112 dochters die in lactatie zijn (fokwaardedraai januari 2024). Van Belvers Noah en JH Lucas (beide geboren 2022) zijn nog geen fokwaarden bekend en gaat het nog om een verwachting, aangezien de eerste dochters pas sinds dit voorjaar in productie zijn. In juli is de nieuwe fokwaardedraai bekend, dus dan krijgen deze bokken als het goed is de eerste bevestigde fokwaarde. Van Noah worden daarin 92 dochters meegenomen en van Lucas 61.
Leon en Lucas zijn fokproducten van de Janneke’s Hoeve, uit de stal van Rinie Raymakers. Daar komen over het algemeen zeer goede bokken vandaan. Belvers Noah is afkomstig van Peter Vermeer. Hij heeft een veelbelovende voorlopige fokwaarde.
Een fokwaarde laat zien wat een 100 procent nakomeling van de bok in potentie meer gaat geven in 730 dagen dan de gemiddelde geitenpopulatie van 5 jaar geleden. Een 100 procent nakomeling van JH Leon geeft in 730 dagen 850 kg meer melk dan de gemiddelde geit. Maar een 100 procent nakomeling bestaat niet, er is immers altijd een tweede ouder. Daarom wordt de fokwaarde gedeeld en dan wordt de vooruitgang +425 kg melk in 730 dagen. Wil je de toegevoegde productie op jaarbasis weten, dan deel je dit door 2 en hebben we het dus over 213 kg meer melk dan de gemiddelde geit. Dit komt dan enkel van vaderskant; wat de moeder doorgeeft (+ of -) zegt deze berekening niet.
De drie bokken liggen qua (verwachte) vet- en eiwitproductie redelijk dicht bij elkaar, al zegt de verwachtingswaarde van Belvers Noah dat hij meer eiwit zal vererven dan de andere twee. Fokwaarde kg vet en eiwit is +64 voor JH Leon, de verwachte fokwaarde kg vet en eiwit voor Belvers Noah is +66 en voor JH Lucas +62. De fokwaarde kg melk ligt bij alle drie boven +800 kg en is voor Belvers Noah (verwacht) met +865 kg het hoogst.
Wat betreft exterieur is Belvers Noah met de hoogste punten beoordeeld door twee inspecteurs van de Nederlandse Organisatie voor de Geitenfokkerij (NOG), en JH Lucas krijgt de laagste punten van de drie. JH Leon krijgt 83 punten voor algemeen voorkomen, Lucas 81 en Noah scoort zelfs 91 punten.
JH Leon: Goed eiwit en si
JH Leon is geboren op 27 januari 2021. Zijn vader is JH Lion (plek 22 in de top 100 bokken december 2023), die uit vader JH Domin komt, die in het verleden ook in de top 100 stond. De moeder van JH Leon is er niet meer, maar zij gaf gemiddeld 4,6 kg melk per dag. In haar laatste lactatie bevatte haar melk 4,65 procent vet en 3,93 procent eiwit. Voor algemeen voorkomen kreeg ze 86 punten, voor type 85, ontwikkeling 86, beenwerk 85 en uier 86.Volgens de laatste fokwaardedraai van januari 2024 vererft JH Leon 63,7 kg vet en eiwit met 37 kg vet en 27 kg eiwit in 730 dagen (aan een 100 procent nakomeling). De betrouwbaarheid daarbij is 74 en daarin zijn de resultaten van 112 dochters meegenomen, die op verschillende bedrijven lopen. Dit betekent dus dat de fokwaarde van 64 kg vet en eiwit, voor 74 procent overeenkomt met de werkelijke erfelijke aanleg van de bok. Voor elke fokbok worden de resultaten van 60 tot 120 dochters op verschillende bedrijven met verschillende bedrijfssystemen meegenomen in dit betrouwbaarheidscijfer. Bedrijfsinvloeden worden op die manier zoveel mogelijk uit de fokwaarden gefilterd.
Bij de acht dochters van JH Leon op drie verschillende bedrijven die we nader bekijken, lijkt hij inderdaad consistent in het verbeteren van kg vet en eiwit bij zijn dochters. Volgens de verwachtingswaarden van zijn dochters en hun moeders, verbeteren deze 8 dochters gemiddeld 19,56 kg vet en eiwit (verwacht) ten opzichte van hun moeders in 730 dagen (9,78 kg per jaar). De gemiddelde fokwaarde van de moeders daarbij is 24,21 kg vet en eiwit in 730 dagen (12,11 kg per jaar) en van de dochters is de fokwaarde verwacht op gemiddeld 43,77 kg (21,89 kg per jaar). Op een bedrijf hebben de dochters van de bok zelf al een fokwaarde, en daar lijk je nog sterker te zien dat de dochters het beter doen dan de moeders.
Goede productie
Melkgeitenhouder Karin Wouters uit Hulten zegt over de Leon-dochters in hun stal: “Het eiwit zit goed, gemiddeld ruim boven 3,5 procent. Vet zou iets hoger mogen maar is niet slecht.” Geitenhouders Sterken uit Vessem zijn dezelfde mening aangedaan. Bij Wouters geven de Leon-dochters op dit moment 3,6 liter per dag. “De fokwaarde zit ook goed, want de SI op 730 dagen ligt boven de 25, op één dochter na.” Sterken heeft in totaal acht Leon-dochters aan de melk (in de berekening van kg vet en eiwit-verbetering hierboven zijn niet alle acht meegenomen). Gemiddeld geven die 4,1 liter per dag met 4,52 procent vet en 3,72 procent eiwit. Hun SI op 730 dagen is 56 en varieert daarbij tussen 45 en 69.
De dochters die we zien zijn goede producentes. Eén dochter gaf in 450 dagen al meer dan 1.800 kg melk, een tweede gaf bijna 1.350 kg melk in 354 dagen en een derde produceerde in 402 dagen bijna 1.600 kg melk. Enkele andere dochters laten een dagelijkse melkgift zien van boven 4,6 liter tot zelfs wel een enkele 5 liter. Jacqueline Sterken: “In liters melk vielen zijn dochters ons eerst tegen, maar nu melken ze toch tussen 1.400 en 1.600 liter, net iets boven ons bedrijfsgemiddelde.”
De lactatiewaarde van een dier geeft aan hoe goed de melkproductie van die geit is ten opzichte van de productie van het gehele koppel op een bedrijf. De laatste lactatiewaarde van 8 dochters van JH Leon die op het bedrijf van de familie Sterken worden gemolken, is gemiddeld 115.
Mooie uiers
Leon heeft aAa-code 462. De 4 staat voor kracht en rond; een bok geeft een diepere borstkast, een beter vooruier en mooie rechte spenen. 6 staat voor stijl; dan geeft een bok kracht in de achterbenen. 2 staat voor hoog en lang; een bok geeft meer ruimte in het lichaam.Dat sluit heel goed aan bij de beoordeling van de inspecteurs van de Nederlandse Organisatie voor de Geitenfokkerij (NOG). Zij bekeken acht Leon-dochters op foto’s. Hun beoordeling: “De JH Leon-dochters hebben een mooie typische kop en lange hals, die mooi overgaat naar de voorhand. Ze hebben een goede lange, diepe middenhand. Met goede uiers en goed geplaatste korte spenen met goed beenwerk.”Ook de melkgeitenhouders vinden de Leon-dochters mooi. Wouters, die ooit het keurmeestersdiploma behaalde, vindt dat Leon ook een mooie uiervorm aan zijn dochters geeft.
Belvers Noah: interessante cijfers
Belvers Noah is van januari 2022. Zijn vader is GB Ealtse, vaders vader is Sven fan de Geitebreche. Sven is onder andere vader van Jeen fan de Geitebreche en Immo ki fan de Geitebreche die in de jongste Top 100 bokken op respectievelijk plek 4 en 9 staan. Zelf staat Sven op plek 35. Vaders vader van moederskant komt van een hobbyfokker, waardoor Noah een deel nieuwe bloedvoering bevat. De moeder van Noah heeft een mooi exterieur (algemeen voorkomen 87, type 88, ontwikkeling 88, beenwerk 85, uier 83) en haar levenstotaal staat op 5,5 kg melk per dag met 4,05 procent vet en 3,52 procent eiwit.
Noah lijkt, weliswaar een proefbok, een interessant dier door zijn cijfers. Zijn verwachte selectie-index is met 63 hoog en de verwachte kg vet en eiwit is 66 in 730 dagen, met 35 kg vet en 31 kg eiwit (bij een 100 procent nakomeling). Helaas konden we in deze reportage weinig dochters nader bekijken.
Karin Wouters heeft, naast drie bokjes van Noah om mee verder te fokken, zeven dochters van hem aan de melk. “Ik vind ze in liters minder, ze geven nu 2,7 kg per dag. Hun vet en eiwit vind ik goed, boven 3,5 procent. De selectie-index is wat minder, tussen 8 en 20 met een uitschieter in de 30. Ik had dat hoger verwacht, want met zijn uiterlijk en vererving had ik van deze bok meer verwacht. Maar het is een proefbok dus hij moet zich nog bewijzen en misschien hebben we hem op de verkeerde geiten gezet.” Daarnaast geeft Wouters aan dat de jaarlingen die nu aan de melk zijn, een lastige opstart hebben gehad. “Het was een opfok waarin meerdere dingen misliepen. Dat heeft zeker effect op de dieren en ik vind het daarom lastig om ze nu te vergelijken.”
Hoge score voor exterieur
De aAa-code van Belvers Noah is 432. Dat betekent allereerst kracht en rond; de bok geeft een diepere borstkas, een beter vooruier en mooie rechten spenen. Daarnaast openheid; een bok geeft meer openheid in de ribben en biedt meer ruimte voor het geboortekanaal en door de neerwaartse flanken zal een vooruier vast aangehecht zitten en door de openheid in de hakken is er plaats voor een goed achteruier. Cijfer 2 staat voor hoog en lang, waarmee een bok meer ruimte in het lichaam geeft. Zijn goede exterieur, de hoge scores die NOG-inspecteurs aan Noah toekenden, sprak geitenhouders aan om hem in te zetten. Binnenkort zullen de fokwaarden van zowel Belvers Noah als JH Lucas bekend zijn.
JH Lucas: hoog in vet
JH Lucas is geboren in januari 2022. De vader van JH Lucas is JH Klaas en vaders vader is GB Ealtse (voormalig GKN-bok), die vaker op plek 10 heeft gestaan en op dit moment plek 43 in de top 100 bokken van december 2023 inneemt. De moeder van Lucas (2019) is een opvallend grote en ruime geit die tot nu toe 6.200 liter melk heeft gegeven met een gemiddelde van 4,6 liter per dag met 4,57 procent vet en 3,71 procent eiwit. Ze loopt nog steeds op de Janneke’s Hoeve en na vier keer aflammeren zie je nog nauwelijks slijtage bij haar, zegt Bob Kerckhoffs. “Ze heeft nog steeds een mooi uier en goed beenwerk.” Haar rapport: algemeen voorkomen 87, type 88, ontwikkeling 89, beenwerk 85 en uier 88.De verwachte selectie-index van Lucas is 57. Omdat zijn dochters nog niet meegenomen konden worden in een fokwaardedraai, is van hen nog geen SI bekend.
Lucas wordt verwacht 62 kg vet en eiwit te vererven in 730 dagen (aan een 100 procent nakomeling), waarbij 35 voor kg vet en 27 voor kg eiwit. Die verhouding zien we terug bij zijn dochters op twee bedrijven die we nader bekijken en van wie in hun korte lactatieleven al gehaltes bekend zijn. Zij halen alle vier ruim boven 5 procent vet, gemiddeld 5,39 (op gemiddeld 83 dagen in lactatie). Het eiwitgehalte van deze jaarlingen ligt gemiddeld op 3,49 procent. Hun dagproductie varieert tussen 3,2 en 4,7 kg melk per dag.
Van Lucas heeft Wouters tot nu toe slechts één dochter op gehaltes geschept. “Die ene dochter zit niet hoog in eiwit, vet wel. De dochters geven gemiddeld 3 liter per dag, met een uitschieter naar 4,5 liter.”
Bij de familie Keijzers is de gemiddelde lactatiewaarde van de geiten die dit jaar voor het eerst hebben afgelamd 97. De dochters van Lucas, ook allemaal eerstejaars, zitten op een lactatiewaarde van 114. “We zien duidelijk dat dochters uit ki-bokken beter zijn dan hun moeders”, vertelt Jos Keijzers. “En ze worden steeds beter. Daarnaast is met ki de kans op ziekteverspreiding zo klein mogelijk en verbetert ki ook je veestapel qua gezondheid.”
Dochters lijken lengte te missen
De aAa-code die Lucas heeft gekregen is 156, en hij is dus een melktypische bok, die past op dieren die voor hun omvang weinig melk geven. Zijn code 5 geeft breedte (met ruimte voor de organen) en 6 staat voor stijl – geeft kracht in de achterbenen.Die code komt niet geheel overeen met de beoordeling die inspecteurs van de NOG gaven op basis van foto’s van enkele dochters. Zij vinden dat de dochters van JH Lucas “veel type laten zien van de kop en hals. De overgang van voorhand naar middenhand kon wat sterker zijn, vooral in de rug. Ze missen wat lengte in de middenhand. Wat meer melkdruk in het uier was mooi geweest. Het beenwerk moet niet lichter in het bot worden.”Na de fokwaardedraai van juli krijgen proefbokken Belvers Noah en JH Lucas hun eerste bevestigde fokwaarden.
Geitenmelkprijsvergelijking uitgevoerd door AgriMedia bv.
