Kruiden en struiken voeren – Geiten kunnen heel goed zichzelf gezond houden

Wilgentakken ophangen bij ecthyma (zere bekjes) of blauwtong zijn de bekendste voorbeelden van fytotherapie oftewel kruidengeneeskunde bij geiten. Maar er zijn veel meer nuttige planten die in je natuurlijke stalapotheek passen. Dierenarts Marieke de Louw uit Heythuysen (LB) heeft veel ervaring.

Geiten zijn uitermate geschikte dieren om kruidengeneeskunde bij toe te passen. “Geiten zijn kneiternieuwsgierig en het zijn knabbelaars – ze hebben een grote behoefte om te ontdekken met hun bek”, legt dierenarts Marieke de Louw uit. Bovendien kunnen geiten heel goed zelf de keuze maken om de stoffen te eten die ze nodig hebben voor hun gezondheid – zelfmedicatie genoemd – of te laten staan wat niet goed voor ze is. Dat bewees het onderzoek van Fred Provenza, professor Diergedragswetenschappen aan de universiteit in Utah (VS). “Dat moet wel doorgegeven of ervaren worden”, legt De Louw uit, “dus geiten moeten een keer ergens buikpijn van krijgen om te leren dat ze dat plantje beter niet kunnen eten. En in een koppel geiten zullen de moeders en tantes de jonge dieren ook laten weten welke planten ze beter kunnen laten staan.”De Louw noemt als voorbeeld de groene eikels die bij de eerste najaarsstorm naar beneden komen. “Als dieren dan het loodje leggen zijn het vaak de jongere – want die missen nog de negatieve ervaring van een overmatige opname van groene eikels, en ze hebben geen rem op hun vreetgedrag. Vaak komt daar nog bij dat ze op dat moment op een weiland staan waar ze verder weinig te eten vinden.” Iets vergelijkbaars gebeurt als de buurman de heg snoeit en het snoeiafval in de wei gooit. Een dag of twee later zijn de smaak en geur van de takken veranderd, en als de geiten verder weinig te eten hebben, kunnen ze dan ineens wel van die giftige bladeren gaan eten.

Diverser rantsoen

In haar werk om dieren gezond te houden, maakt De Louw veel gebruik van kruidengeneeskunde, iets waarover ze tijdens een driejarige opleiding fytotherapie in Duitsland de fijne kneepjes leerde. “Als we het voer van onze dieren diverser maken, met meer verschillende plantenstoffen, komt dat de gezondheid ten goede. Dat levert uiteindelijk ook werkgemak en werkplezier op voor de veehouder.” Toch adviseert ze om niet in het wilde weg takken en kruiden aan te bieden. “Je weet nooit in welke concentratie stoffen in verse kruiden zitten. Als een geit dat opneemt, kan het ook in de melk terechtkomen. De voedselveiligheid mag natuurlijk nooit in gevaar komen.”Het Stalboekje Melkgeiten, met handvatten om natuurlijke middelen in te zetten bij geiten, vindt zij een goed startpunt voor geitenhouders die willen onderzoeken of fytotherapie wat voor hen is. Het huidige stalboekje dateert uit 2018, dit voorjaar komt een herziene versie uit. “Het stalboekje is leuk om eens mee te gaan stoeien. Je kunt ervan uitgaan dat de middelen die daarin staan, veilig zijn en voldoen aan de regelgeving om in te zetten bij voedselproducerende dieren.”

Al meer ingezet dan we denken

Kruidengeneeskunde lijkt vooral toegepast te worden door individuele veehouders die er interesse in hebben of die gezondheidsproblemen op een andere manier willen aanpakken. Maar De Louw denkt dat er meer geitenhouders zijn die het toepassen dan we denken. Bolussen om gefaseerd stoffen af te geven, likemmers, poeders, pellets, sprays en liquids zijn voorbeelden van mogelijkheden die al hun weg naar de veehouderij gevonden hebben.Etherische oliën worden veel in veevoer toegepast. De Louw: “Die zijn gemakkelijk uit de plant te halen en goed te verwerken. Zeker bepaalde combinaties van etherische oliën geven een mooie ondersteuning aan het maagdarmkanaal of de luchtwegen, of aan beide. Jonge dieren, die van eenmagig naar viermagig ontwikkelen, wil je op die twee vlakken ondersteunen.”Er wordt dus best al wel gekeken naar de mogelijkheden voor geiten en planten. Maar bedrijven zijn daar volgens De Louw niet erg open over. “Ik denk dat dat komt omdat we het gek vinden. We zijn als mensheid nogal vervreemd geraakt van plantenkennis.”

Kruidenrijk grasland

Biologische geitenhouders hebben vaak kruiden in een deel van hun weides staan – een vorm van fytotherapie. “Ik hoor van hen dat geiten het lekker vinden en graag eten, en dat de voeropname stijgt.” Volgens De Louw zit echter het grootste voordeel van kruidenrijk gras in de parasieten­beheersing. “In kruidenrijke graslanden staan vaak planten die een rol spelen bij parasieten­beheer – waardoor de geiten minder last hebben van wormen.” Deze planten bevatten ongecondenseerde tannines, looistoffen in het Nederlands. Die komen bijvoorbeeld voor in cichorei en smalle weegbree, of esparcette. Die laatste overleeft het bij beweiding vaak niet, omdat het een slap plantje is dat geiten stuklopen en vervolgens niet meer eten. Het kruid is wel geschikt in weides voor ruwvoerwinning. “Looistoffen smaken niet zo lekker. Maar als geiten voelen dat zij het nodig hebben zullen ze het toch opnemen.”Kruidenrijk grasland ontwikkelen en verzorgen werkt anders dan weides met voornamelijk raaigrassen. Zowel Louis Bolk Instituut als Wim Schippers, expert in kruidenrijk grasland, schreef er een handleiding voor. In het kort komt het erop neer dat je de bodem laat verschralen waardoor meer verschillende soorten planten de kans krijgen. Met bepaalde technieken kun je gewenste kruiden stimuleren. Productieve kruidenrijke grasmengsels zaaien helpt ook. Kruiden kun je maximaal drie dagen laten begrazen, daarna hebben ze hersteltijd nodig. Na een aantal jaren moeten kruidenrijke grasmengsels vaak opnieuw ingezaaid worden.

Kruiden naar binnen halen

“Die dieren zijn zo gek nog niet, zij kunnen heel goed zichzelf gezond houden met hun talent voor zelfmedicatie”, vindt De Louw. “Fytotherapie is voor individuele dieren fantastisch goed toe te passen. Maar voor een stal vol geiten heb je meer nodig dan een weiland met kruidenrijk gras.”

De Louw raadt aan om ‘de kruiden naar binnen te halen’– door meerdere soorten gedroogde kruiden aan het rantsoen toe te voegen die hetzelfde effect hebben, of door aanvullende voedermiddelen of preparaten aan de dieren aan te bieden. Van veel kruiden kun je brokjes laten maken, of je kunt ze inkuilen. Houd er wel rekening mee dat het pelleteren van bijvoorbeeld esparcette niet goedkoop is.Smalle weegbree, dat zou elke geitenhouder in huis moeten hebben, vers of als zakgoed, vindt De Louw. Het basiskruid bij luchtwegproblemen, noemt ze het. “Die plant heeft stoffen in zich die goed zijn voor de luchtwegen en de pensfunctie en het bevat looistoffen.” Daarnaast is zij voorstander van het gebruiken van een honingzalf – in te zetten bij wondjes – en echinaceadruppels bij opkomende zere bekjes.

Bomen in het land

Agroforestry, grasland combineren met bomen en eventueel kruiden, heeft nog meer voordelen dan alleen het verbeteren van de gezondheidstoestand. “Bomen geven schaduw aan de dieren, door de diepere beworteling van bomen verbetert de drainage van het perceel, ze beschutten tegen slagregens en wind, de koolstofvoorziening in de bodem rondom de bomen is beter, andere dieren worden gelokt die muggen en knutten kunnen wegvangen waardoor plagen worden voorkomen en vectoren zich mogelijk minder snel kunnen verspreiden.”Denk je erover bomen, hagen of struiken te plaatsen, dan adviseert De Louw te kijken naar de verschillende stoffen die bomen bieden. Vlier bijvoorbeeld heeft met de bloesem in het voorjaar een antivirale werking, werkt koortsverlagend en verlicht gewrichtsontstekingen – de bessen doen dat in het najaar. Berkenblad kan helpen bij het uitplassen van niergruis en de bast zit vol suiker, zeepstoffen (die de beschermlaag op slijmvliezen ondersteunen) en looistoffen. In het najaar draagt de hondsroos vruchten die vol zitten met vitamine C, precies in de tijd dat nat en koud weer de gezondheid bedreigt.

“Wil je de geiten bepaalde sporenelementen of mineralen aanbieden dan kan dat goed in de vorm van bast, blaadjes of knoppen van bomen. Bedenk wel dat deze stoffen in de bodem moeten zitten, anders kan een plant ze ook niet opnemen. En grote tekorten van deze stoffen bij de dieren kunnen niet alleen door planten opgelost worden.” Als laatste tip over bomen geeft de ervaren expert nog mee om bomen eerst voldoende uit te laten groeien voordat je de geiten erbij laat zodat ze niet van kwetsbare boompjes kunnen gaan eten.

Aanvullend bij reguliere geneeskunde

Belangrijk is dat de basis op een bedrijf op orde is: het management, de voeding, huisvesting, ziektestatus. Pas dan is het zinvol om de problemen die er nog zijn met kruiden aan te pakken. “Als jouw lammeren continu in de tocht liggen, kun je wel etherische oliën inzetten, maar de oorzaak pak je daarmee natuurlijk niet aan”, verduidelijkt de dierenarts.

Kruiden werken vooral gezondheidsbevorderend als je er op tijd bij bent. “Vergelijkbaar met een vaccin probeer je vooral te voorkomen dat problemen ontstaan. Heb je elk jaar last van zere bekjes, dan kun je al een aantal weken voordat je het verwacht, bijvoorbeeld echinacea geven om de weerstand van het dier te ondersteunen. Bij kruiden draait het om evenwicht en balans.”De Louw ziet dat de reguliere diergeneeskunde en fytotherapie goed te combineren zijn. “Met kruiden kun je nooit iets voor elkaar krijgen wat vaccinaties kunnen. Maar ik ken geen vaccin dat bijvoorbeeld bitterstoffen bevat zodat een dier beter gaat eten. Pak van alle werelden dat waar je het meest aan hebt, en combineer. Het gaat er tenslotte om dat we de dieren zo gezond mogelijk houden, en uiteindelijk onszelf ook.”