Longontsteking door Mannheimia haemolytica bij geitenlammeren

Longontsteking is een van de meest voorkomende aandoeningen van geitenlammeren in de opfok en bij de bokjes op afmestlocaties. Luchtwegproblemen bij lammeren vormen een belangrijke reden van antibioticagebruik en veroorzaken flinke economische verliezen in de geitenhouderij. In de Jaarrapportage Monitoring Kleine Herkauwers van 2021 is samengevat welke diagnoses er zijn gesteld bij de geiten die in 2021 zijn aangeboden voor onderzoek bij de GD.

Uit de rapportage blijkt dat de bacterie Mannheimia haemolytica in meer dan 62% van de secties als  veroorzaker van longontsteking bij geiten wordt vastgesteld. Bij jonge lammeren wordt deze bacterie zelfs nog vaker aangewezen als doodsoorzaak. Het ziektebeeld dat veroorzaakt wordt door Mannheimia haemolytica wordt ook wel Pasteurellose genoemd.

Multifactoriële oorzaak van Pasteurellose

Mannheimia haemolytica is een bacterie die ook bij gezonde dieren voorkomt. Echter is de bacterie dan alleen in de neus aanwezig. Onder invloed van meerdere factoren zoals lage weerstand, veel stress of andere (virale) luchtweginfecties, kan deze bacterie zich dieper in de longen vestigen en ziekte veroorzaken. Stressvolle situaties voor een lam ontstaan bijvoorbeeld door transport, voerovergangen, vermagering door ziekte of door te weinig melkopname en behandelingen, zoals onthoornen, verzetten en hergroeperen met andere dieren en spenen.

Ook in hokken met overbezetting en een matige ventilatie kan Mannheimia haemolytica problemen geven. Ophoping van schadelijke gassen, wisselende temperaturen en hoge luchtvochtigheid hebben  negatief effect op de afweer in de bovenste luchtwegen, waardoor de weg wordt vrijgemaakt voor de bacterie Mannheimia haemolytica om toe te slaan in de diepere luchtwegen en de longen. Daar maakt de bacterie een gifstof (leukotoxine) aan waardoor er enorme weefselschade optreedt in de longen. Het leukotoxine maakt de longcellen kapot en omzeilt daarnaast het afweersysteem van het kalf, waardoor de bacterie nog meer schade kan aanrichten. Hoe meer leukotoxine, hoe groter de schade aan het longweefsel.

Longontsteking veroorzaakt door Mannheimia haemolytica

Bij acute Pasteurellose wordt het longweefsel en het borstvlies ernstig aangetast. De eerste verschijnselen van een infectie met Mannheimia haemolytica bij een lam zijn hoge koorts, een pompende ademhaling, lusteloosheid, soms een voorzichtig hoestje, neusuitvloeiing en soms acute dood. Bij lammeren jonger dan drie maanden veroorzaakt Mannheimia haemolytica vaker sepsis of bloedvergiftiging dan longontsteking. De dieren zijn acuut ernstig ziek, sloom en kunnen daarna hersenvlies- en gewrichtsontsteking ontwikkelen. Hoe jonger het lam, hoe heftiger de problemen zijn (bron: GD). In grote koppels lammeren gaat een ziekte uitbraak gepaard met verhoogde uitval en  hoger antibioticumgebruik. Naast het negatieve economisch aspect door Pasteurellose geeft deze ziekte ook een vermindering van dierenwelzijn en kost het veel chagrijn bij de veehouders.

Lange termijnschade

Maar naast directe schade, is er ook lange termijn schade na een longontsteking door Mannheimia haemolytica. Als het dier na een behandeling herstelt, kunnen de longen chronisch aangetast zijn. Door de ontsteking ontstaat namelijk verlittekening van longweefsel en verklevingen van de longen aan het borstvlies. Daardoor is er een verminderde longcapaciteit met als gevolg een lagere voeropname en minder groei. Bij kalveren is goed in beeld gebracht dat een longontsteking een verminderde groei in de opfok tot gevolg heeft. Op langere termijn zijn chronisch aangetaste dieren ouder (en lichter) bij de eerste afkalving en ze kalven vaak moeizamer af.  De melkproductie in eerste lactatie is bij dieren die als kalf een keer longontsteking kregen wel 5 tot 10% lager in vergelijking met kalveren die geen longontsteking hadden (bron: Dunn et al, 2018). Bij geiten zijn geen harde cijfers van de schade na longontsteking. Het is aannemelijk te maken dat longontsteking een negatief effect heeft op groei in de opfok en mogelijks ook een negatief effect heeft op de melkproductie op latere leeftijd.

Antibioticagebruik

In veel gevallen leidt een longontsteking door Mannheimia haemolytica tot een behandeling met antibiotica gecombineerd met een ontstekingsremmer. Vaak wordt een antibioticum gebruikt dat met de bedrijfsdierenarts is afgesproken in het bedrijfsspecifieke behandelplan. Er wordt over het algemeen weinig antibiotica gebruikt op geitenbedrijven (bron SDa rapportage 2021). Het gemiddelde gebruik op melkgeitenbedrijven in 2021 is met 1,2 dierdagdosering laag te noemen en de verschillen in gebruik tussen bedrijven zijn beperkt. Als er antibiotica wordt toegepast dan is dat met name bij de lammeren, in de opfok van vrouwelijke dieren en bij de afmest van bokjes.

Diagnose

Als Mannheimia haemolytica toeslaat in een koppel lammeren waarbij er acute sterfte optreedt, is een snelle diagnose van belang. Door bacteriologisch onderzoek op de longen van een dood lam, wordt niet alleen vastgesteld welke kiem de oorzaak is van de longontsteking, maar kan ook een gevoeligheidsbepaling worden gedaan om vast te stellen voor welk antibioticum de kiem gevoelig is. Door het juiste antibioticum te gebruiken wordt de kans op genezing van een volgend ziek dier vergroot. Op deze wijze wordt ook de kans op resistentieontwikkeling geminimaliseerd.

Preventie

Om de problemen door een infectie met Mannheimia haemolytica te verminderen, is het van belang om niet alleen het juiste antibioticum te gebruiken, maar ook deze ziekte te voorkomen. Alle facetten die van invloed zijn op de ziekte dienen in kaart te worden gebracht en vervolgens aangepakt. Denk daarbij vooral aan het verhogen van de weerstand door een goed biestbeleid, de juiste voeding en gerichte vaccinatie. Daarnaast is het zaak stressfactoren bij de lammeren te verminderen en het stalklimaat te optimaliseren.

Wilt u meer informatie over de longgezondheid van de lammeren op uw bedrijf neem gerust contact op met één van onze dierenartsen: Jessica Hartjes, 06-3800 8533 (Nederland), Niels Groot Nibbelink (Zuid Nederland) 06-8100 2036, Sabine Hoogeveen (Noord-West Nederland) 06-8279 0165 of Anne-Lynn Geertshuis (Noord-Oost Nederland) 06-2046 9304.